İnsan Hakları İzleme Örgütü (Human Rights Watch – HRW) “Gözaltında: Türkiye’de Polis İşkencesi ve İnsan Kaçırma” başlıklı 43 sayfalık bir rapor yayınladı. Raporda gözaltında ağır insan hakları ihlali vakasına ilişkin 11 farklı olayda delillere de yer verdi. HRW, söz konusu vakaların çok sayıda insanı kapsadığını, biri dışında diğerlerinin son 7 ay içerisinde vuku bulduğunu açıkladı.
Raporda sunulan bulguların avukatlar ve mağdur yakınlarıyla yapılan görüşmelerle mahkeme kayıtlarına dayandığını ve polis gözetimi altındaki şahısların ağır şekilde darp ve tehdit edildiğine, çırılçıplak soyulduğuna ve bazı vakalarda cinsel tacizle tehdit edildiğine veya cinsel tacize uğradığına ilişkin iddialara da yer veren İnsan Hakları İzleme Örgütü, Ankara ve İzmir’de Mart – Haziran 2017 arasında vuku bulmuş ve zorla kaybolma vakası olması muhtemel 5 insan kaçırma vakasını da bu raporda belgeledi. Zorla kaybolma, bir şahsın gözaltına alındığı ancak yetkililerin sonradan bunu inkar ettiği veya şahsın nerede olduğuna ilişkin bilgi vermeyi reddettiği durumlar da söz konusu olduğunu açıkladı.
Ailelerin yakınlarının nerede olduğunu öğrenmesi sağlanmalı
İnsan Hakları İzleme Örgütü Avrupa ve Orta Asya direktörü Hugh Williamson, polis gözetimi altında işkence vakalarının Türkiye’ye geri dönmüş olduğuna ilişkin delillerin arttığını belirterek, hükümetin acilen bu iddiaları soruşturması ve bunu durdurması gerektiğini kaydetti. Williamson, “Türkiye’nin zorla kaybolmaların yaygın olarak uygulandığı karanlık geçmişi düşünüldüğünde, yetkililerin halen kayıp olan şahısların bulunmasını ve devlet görevlilerinin gözetimi altında olan herkesin düzenli olarak avukata erişebilmesini ve ailelerinin yakınlarının nerede olduğunu öğrenmesini sağlaması şart” dedi.
Hak ihlallerinin hızlı yükselişi engellenemiyor
Resmi rakamlara göre geçtiğimiz yıl içinde 150 bin kadar kişinin “terörizm, silahlı örgüt üyesi olma veya Temmuz 2016 darbe girişimine katılma” gibi suçlarla bağlantılı olarak polis tarafından gözaltına alındığını kaydeden HRW, “Bildirilen vakaların gösterdiğine göre, gözaltında işkence görme riski en çok olanlar, mahkemelerin Fethullahçı Terör Örgütü (FETÖ) olarak adlandırdığı ve hükümetin darbe girişiminden mesul tuttuğu grup ile silahlı Kürdistan İşçi Partisi (PKK/KCK) ile bağlantılı olduğu iddia edilen şahıslar. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın hükümeti kamuoyuna yaptığı açıklamalarda işkenceye sıfır tolerans gösterildiğini ifade ediyor ve başlangıçta kaldırmış olduğu bir koruyucu önlemi yeniden getirerek, gözaltına alınan şahısların avukatla daha erken görüşebilmelerine de olanak sağladı. Ancak hükümet geçtiğimiz yıl içinde polis gözetimi altında yapılan hak ihlallerinde yaşanan hızlı yükselişi ortadan kaldırmak için bir adım atmadı. İnsan Hakları İzleme Örgütü, mahkeme kayıtlarından ve diğer kaynaklardan, gözaltına alınan şahısların savcılıkta veya duruşmada verdikleri ifadelerde kötü muamele gördüklerini bildirdikleri, ancak savcılıkların veya mahkemelerin bu iddiaları etkin bir şekilde soruşturmadığı çok sayıda vaka tespit etti” ifadelerine yer verdi.
Taciz ve tecavüzle tehdit edilen kreş müdürü
Raporda bir çok avukatın İnsan Hakları İzleme Örgütü’ne müvekkillerinin kendilerine işkenceden bahsettiğini ya da onlara işkencenin fiziksel delilini gösterdiğini bildirdiğini, ancak bir çok mağdurun suç duyurusunda bulunmaktan çekindiği, aile üyelerine karşı yapılabilecek misillemelerden korktuklarını anlattıkları bildirildi. İnsan Hakları İzleme Örgütü raporda şunları belirtti: “Bir vakada, eski bir kreş müdürünün, Şubat ayında yapılan duruşmasında, uzun uzun, polisin FETÖ ile bağlantısını ‘itiraf ettirmek’ için onu darp ettiğini ve cinsel taciz ve tecavüzle tehdit ettiğini anlattığı bir vakayı belgeledi. Onunla aynı davadan yargılanan 6 kişi daha benzer iddialarda bulundular. Söz konusu kişinin karısı, İnsan Hakları İzleme Örgütü’ne ‘onu cezaevinde ziyaret ettiğimde kocam bana Kırıkkale’de polis tarafından gözaltında tutulurken başından neler geçtiğini anlattı’ diye konuştu. ‘Çok zayıflamıştı ve bitkindi. Ağlıyor ve utandığını söylüyordu. ‘Ben artık bittim’ diyordu. Bana işkence gördüğünü söyledi.”
Zorla kaybolma vakaları
Raporda başka bir zorla kaybolma vakasına da şu sözlerle yer veriliyor: “Bir zorla kaybolma vakasında ise eski bir öğretmen olan Önder Asan Nisan ayında kaçırılıyor ve 42 gün kaybolduktan sonra polis tarafından gözaltına alınmış olarak ortaya çıkıyor ve bir mahkeme tarafından tutuklanarak cezaevine yollanıyor. Kendisi avukatına o 42 gün zarfında sorgulandığını ve işkence gördüğünü anlatıyor.
Avukatı İnsan Hakları İzleme Örgütü’ne, ‘Müvekkilim Önder Asan’ı 13 Mayıs günü polis merkezinde gördüm’ şeklinde konuştu: ‘Yürümekte güçlük çekiyordu ve duvara tutunuyordu. Elleri titriyordu ve çok kötü etkilenmişti. Psikolojik yardıma ihtiyaç duyduğunu söyledi.’ İnsan Hakları İzleme Örgütü Adalet Bakanı’na Ağustos ayında yazdığı açık mektupta bu insan kaçırma vakalarının çoğundan bahsetti, ancak bir yanıt almadı.
Türkiye’de cezasızlık kültürü belgeli
İnsan Hakları İzleme Örgütü avukatların mesleki görevlerini ifa ederken çok sayıda engelle ve riskle karşılaştıklarını da tespit etti. Avukatların müvekkilleriyle polis görevlilerinin olmadığı bir ortamda görüşmesi sık sık engelleniyor. Avukatların kendileri de önemli baskılara maruz kalabiliyorlar ve avukatların Türkiye’deki meslek örgütleri (Türkiye Barolar Birliği ve İl Baroları) onların müvekkillerinin maruz kaldığı işkence ve kötü muameleyi belgeleme çabalarını desteklemekte yetersiz kalıyor.
İnsan Hakları İzleme Örgütü, üç avukat derneğinin kapatıldığı, yüzlerce avukatın tutuklu olarak cezai soruşturma altında olduğu veya yargılandığı OHAL koşullarında, Türkiyeli avukatların, bir misillemeye maruz kalabileceklerini bile bile müvekkillerini temsil edebilmelerinin çok güç olduğu sonucuna vardı.
Ağır insan hakları ihlalleriyle suçlanan devlet görevlilerine yönelik Türkiye’de yerleşik bulunan cezasızlık kültürünü, İnsan Hakları İzleme Örgütü ile birlikte diğer kurumlar da uzun yıllardan beri belgelendirmiş durumdalar. Bu durum Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin de Türkiye aleyhine çok sayıda karar vermesine yol açmıştı.”
Hızlı ve etkin soruşturma başlatılmalı
Türkiyeli yetkililerden acilen işkence, kötü muamele ve zorunlu kaybolmalara yönelik mutlak yasağa riayet etme kararlılıklarını göstermesini isteyen HRW, “Yetkililer, kolluk kuvvetlerine, istihbarat servislerine ve gözaltındaki şahıslara işkence yaptığı veya kötü muamele ettiği, ya da şahısları özgürlüklerinden kanunsuz olarak mahrum ettiği iddia edilen diğer tüm devlet görevlilerine yönelik olarak hızlı ve etkin soruşturmaların başlatılmasını sağlamalıdır.
Türkiye Barolar Birliği ve il Baroları tüm şüphelilerin etkin savunma hakkını, şüpheli profiline bakmaksızın kamuoyu önünde desteklemeli ve Türkiyeli yetkililerin gözaltına alınan tüm şahısların haklarını gözetmeleri için baskı uygulamalıdır” diye kaydetti.
AB insan haklarıyla ilgili kayıtları merkeze almalı
Avrupa Birliği ve AB üyesi devletler de dahil olmak üzere, Türkiye’nin tüm uluslararası ortaklarının Türkiye ile ilişkilerinde insan hakları ile ilgili kaygılarını merkeze almasını isteyen HRW, “Özellikle Avrupa Birliği üyesi devletler önümüzdeki hafta yapılacak Dışişleri Konseyi ve AB liderleri Avrupa Birliği Konseyi toplantılarının sunduğu fırsatları kullanarak, ülkedeki insan hakları durumu ile ilgili kaygılarını kamuoyu önünde dile getirmelidirler, zira Türkiye her iki toplantının da gündeminde yer almaktadır. AB üyesi devletler Türkiyeli yetkililere, polis gözetiminde yaşanan işkence vakalarına ilişkin şikayetlerdeki artışı mümkün olan en acil şekilde dile getirmeli ve bildirilen bütün işkence ve kötü muamele ve zorla kaybolma vakalarının etkin ve etraflı bir şekilde soruşturulmasını kamuoyu önünde açıkça talep etmelidir” ifadelerine yer verdi.
Direktör Williamson, “Türkiye’de savcı ve hakimlerin işkenceyi görmezden geldiği bu dönemde, Baroların adalet ve insan hakları için dik durması yaşamsal önemde” diyor ve ekliyor: “Türkiye’nin uluslararası ortaklarının zorla kaybolma ve işkence meselelerini Türkiye hükümeti ile ilişkilerinde dile getirmesi de aynı ölçüde önemli.”
Raporda İnsan Hakları İzleme Örgütü, Şapatan’da işkence gören köylüler, Gevaş’ta mantar toplamaya giderken gözaltına alınıp darp edilen ve fotoğrafları servis edilen 3 köylü olayına da raporda yer vererek, anılan işkence vakalarını da şöyle sıraladı:
* Haziran ayında gözaltındayken polislerin kendisiyle birlikte iki kuzenini de tekmeleyerek darp ettikten sonra, twitter ve medyada dolaşıma giren kan revan içindeki fotoğraflarını çektiğini iddia eden bir iş sahibi;
* Tutuklu olarak cezaevindeyken, ayrı ayrı polis gözetimine geri sevk edilen ve burada polis tarafından sorgulanırken başlarına çuval geçirildiğini, darp ve tehdit edildiklerini anlatan görevden çıkartılmış bir öğretmen ve bir öğretim görevlisi. Bu adamlardan biri bacağına iki defa elektrik şoku verildiğini de söyledi;
* Güneydoğuda, evlerinden toplanarak yaşadıkları köyde defalarca darp edilen ve sonra polis merkezinde de sopa ve hortumla dövülen onlarca köylü;
* Nisan ayında polis gözetimi altındayken işkence gördüğünü iddia eden ve sonra, kaburgasında bir kırık bulunduğunu gösteren bir röntgenin varlığına rağmen savcılık tarafından ciddiye alınmayan bir polis memuru;
* Gözaltındayken ağır bir şekilde darp edildiğini bir savcıya ve bir hakime defalarca söylemesine rağmen iddiaları görmezden gelinen bir muhasebeci;
İnsan Hakları İzleme Örgütü, insanların Ankara ve İzmir’de gün ortasında kaçırıldığı, gizli yerlerde alıkonduğu ve vuku buluş biçimleri itibariyle zorla kaybolma vakaları olabilecekleri izlenimini doğuran vakaları da belgeledi. Raporda yer alan vakalar şunlar:
* İnsan Hakları İzleme Örgütü’nün, güvenlik güçleri üyesi olduğu zannedilen adamlar tarafından kaçırıldığını, alıkonduğunu ve işkence gördüğünü öğrendiği iki adam. Bu adamlar ancak aylar sonra serbest bırakıldılar; ve
* Haziran ortasında İzmir’de kaçırılan hastane muhasebecisi Murat Okumuş. Güvenlik kamerası kayıtları kaçırılma anını gösteriyor ve olaya ilişkin şahitler var. Kendisi hala kayıp.(MA)
