Şırnak’taki 1 No’lu Kömür Ocağı’nda, 17 Ekim’de yaşanan göçükte 8 işçinin yaşamını yitirmesinin ardından gözler yeniden bölgedeki kömür işçilerinin çalışma koşullarına çevrildi. Kentin neredeyse tek istihdam alanı olan ve işçiler tarafından “Ölüm kuyuları” olarak adlandırılan saha Mezopotamya Ajansı’ndan Mehmet Şah Oruç ve Cihan Ölmez tarafından görüntülendi. Saha Şırnak, Silopi, Cizre üçgeni ile Uludere kırsalına kadar uzanıyor. Sahanın bir kısmında açık hava işletmeciliği yapılırken, bir kısmında ise bölge halkının kendi imkan ve deneyimleriyle yaptığı “kuyu” tarzı ocaklar bulunuyor. Büyük şirketler iş makineleri ile çalışırken, küçük işletmeler geleneksel araçlardan kazma ve kürek ile kömür çıkartıyor.
Kazma kürekle kömür çıkarılıyor
Ölümü göze alarak kuyulara inen işçiler, yüzlerce metre yükseklikteki kaya parçalarının altında bulunan eksvatörler aracılığıyla kömürü kamyonlara yüklüyor. Çıkan kömür taşeron firmalar tarafından Şırnak-Cizre karayolu üzerinde bulunan sahalara taşınan kömür piyasaya sürülüyor. Bireysel imkanlarla yerin 100 ile 120 metre derinliklerinden çıkartılan kömür ise, tamamen ilkel yöntemlerle çıkartılıyor. Şirketlerde çalışan işçilerin büyük çoğunluğu sigortalı iken, kuyu tarzı ocaklarda çalışan işçilerin neredeyse tamamı sigortasız. Şirketlerde çalışan işçilerin çalışma saati yaklaşık 12-13 iken, kuyu tarzı ocaklarda ise 8 saatte düşüyor.
Yiyecekler akşamdan hazırlanıyor
Güne sabahın 5 buçuğunda başlayan işçiler, kahvaltıdan sonra akşamdan hazırladıkları peynir, ekmek, domates, zeytin veya diğer günün akşamından kalan yemekleri kumanya yapılıp, servise biniyor. Bir saatlik şehir turunun ardından kent merkezine 15 kilometre uzaklıkta bulunan Dağkonak (Nerex) köyüne doğru yola çıkılıyor. Güzergah boyunca asker ve polis kontrol noktaları geçtikten sonra köye varan işçiler, geriye kalan 8 kilometrelik yolu traktörlerle devam etmek zorunda.
Düşmemek için birbirine sarılıyorlar
Gün içerisinde su ihtiyaçlarını mola verilen köyde sağlayan işçiler, doldurdukları bidonları traktörün römorkuna yüklüyor. Stabilize ve çukurlarla dolu yolculuk tozu ve toprağa katıyor. 15 işçinin sıkıştığı traktör römorkunda düşmemek için bir elleriyle su bidonlarını tutan işçiler, diğer elleriyle de birbirlerine sarılıyor. İki dağın yamacını hoplaya zıplaya, inişli çıkışlı 20 dakikalık yoluculuk sonrası kömür mesaisi başlıyor.
İşçiler tehlikenin farkında
Her bir kuyuda 8 ile 10 arasında işçi çalışıyor. İş makineleriyle kömür çıkarılan sahada ise teraslama çalışması yapılmadığından dolayı oluşan falezler (yüksek eğim) göze çarpıyor. Kopmuş büyük kaya parçaları ve iş makineleri arasında çalışan işçiler, tehlikenin farkında olduklarını ancak başka çarelerinin de olmadığını dile getiriyor.
“Haber yapsanız bile koşullar değişmeyecek”
Çalışma koşullarına dikkat çekme koşulluyla görüntü izni veren işçilerin en büyük korkusu, tek geçim kaynaklarının kapatılması. “Siz haberi yapsanız bile koşullarımız düzelmeyecek. Devlet bu ocakları kapatmak için gerekçe arıyor. Biz ölümü göze alarak çalışıyoruz. Başka çaremiz yok. Alın terimiz ile çalışıyoruz” diyen işçiler, kentin ekonomik durumuna dikkat çekiyor.
Alışılmış tehlikeli yolculuk
Kuyulardan ocaklara inmek için bir takım hazırlık yapan işçiler, ilk olarak bir önceki günden çıkartılan 100 ile 120 kiloluk kömür bidonlarını yanaşan traktöre boşaltıyor. Ardından, 120 metre derinlikte olan tünele girmek için asansör halatına bağlanan ipi üzerine geçiren işçiler, yaklaşık 1 buçuk metre çapındaki kuyudan, halat yardımıyla ocağa iniyor. Alışılmış tehlikeli yolculuğu adeta oyun gibi gören işçiler, tek tek yer altına iniyor. Kömürün çıkarıldığı tezgahtaki iki işçi ile halatlı asansörü kullanan bir işçi dışındaki tüm işçiler, “ölüm kuyuları”na iniyor.
Tavandan su damlıyor
Karanlık kuyuda kömür bidonları dolduran iki işçinin karşılaması ile yüksekliği 170 -180, genişliği 110 -120 santimetre olan labirent şeklindeki alanda yüksek nem kokusuna maruz kalınıyor. Büyük kütledeki kömürler balyoz ile parçalanmasının ardından el arabaları ile kuyunun yer altında başladığı noktaya götürüyor. Daha sonra bidonlara yüklenen kömür yine halat yardımı ile yukarıya çıkarılıyor.
Yaklaşık 3 el arabası ağırlığında olan bidonlar ise tezgah üzerindeki 2 işçi tarafından tezgaha yanaşan traktörün römorkuna boşaltıyor. Yaklaşık 15 bidon yükün ardından kömür, 500 metre uzaklıktaki sahaya taşınıyor.
Klimadan havalandırılıyor
İş güvenliği için bilimsel hiçbir önlemin olmadığı kuyuda, hava sirkülasyonu açılan bir başka bacadan sağlanıyor. Tüneldeki havanın soğukluğunu “klima” olarak tarif eden işçiler, yerin derinliklerine her 33 metrede bir artan hava sıcaklığından kaynaklı atletle çalışmalarını sürdürüyor. Birbirleriyle iletişim kurulabilinen kuyularda, yer yer geçmişte yaşanmış göçükler göze çarpıyor. Göçükler yine işçilerin geleneksel ve kendi imkanlarıyla onarılmış durumda.
Dört saatlik çalışmanın ardından 110 metre yerin altında yemek ve çay molası veren işçiler, piknik tüp ile çay kaynatıyor. İş bölümü şeklinde kimisi bardak, şeker hazırlarken kimisi de kumanyalara konulmuş yemekleri hazırlıyor. Geçim sıkıntısı, günlük hayat akışı ve tek eğlenceleri birbirlerine yaptıkları şakalar olan işçiler, yemekten sonra saat 15.00’e kadar aralıksız çalışıyor. Gün içerisinde gösterilen performansa bağlı olarak günde ortalama 15 römork kömür çıkaran işçiler, bir sonraki gün için evlerinin yolunu tutuyor.
Birçoğu sigortasız olan işçilerin günde kazandıkları ücret ise 70 TL.
